Ανάρτησηαπό Φαροφύλακας » 07 Απρ 2015, 00:11
Δεν ξέρω αν μπορώ να κάνω τώρα έναν παραλληλισμό σαν αυτόν που ζητάς όμως θα δοκιμάσω να επεκτείνω λίγο την σκέψη μου και παρότι θα αναφερθώ κυρίως στην λογοτεχνία και το διήγημα έχω κατά νου γενικότερα την σύντομη αφήγηση (δηλ. κινηματογραφικά τις ταινίες μικρού μήκους).
Το διήγημα δεν έχει ούτε την άπλα, ούτε την φιλοδοξία του μυθιστορήματος. Κατά κάποιον τρόπο, δεν θέλει να μας πει όλη την ιστορία (αν υποθέσουμε πως αυτή υπάρχει) αλλά ένα απόσπασμά της το οποίο μπορεί να έχει την δική του αυτάρκεια, να είναι όμορφο ή ενδιαφέρον από μόνο του. Δεν θέλουμε να ξέρουμε, για παράδειγμα, ποιος είναι πραγματικά ο ήρωας μέσα από την παραμικρή ντοστογιεφσκική πλευρά του ψυχισμού του, ούτε όλα τα θαυμαστά που συνέβησαν στην πραγματικά ενδιαφέρουσα ζωή του. Απλά θέλουμε να ξέρουμε τί διάολο του συνέβη εκείνο τα απόγευμα. Η ζωή του, στο σύνολό της, μπορεί να είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα από εκείνο το απόγευμα, αλλά η συγκεκριμένη μικρή ιστορία είναι μια ματιά μοναχά σ’ εκείνο το απόγευμα.
Μου έρχεται τώρα στον νου σαν παράδειγμα κάτι που μου έτυχε πριν χρόνια. Περνώ μια μέρα μπροστά από την τηλεόραση και παίζει μια ασπρόμαυρη ελληνική ταινία την οποία δεν αναγνωρίζω. Κοντοστέκομαι και κοιτάζω: κάποιος μου δίνει την εντύπωση πως προσπαθεί να αλλάξει την ζωή του. Πιάνει δουλειά σε μια οικοδομή. Εκεί, σε κάποιον όροφο, ο αρχιτέκτονας και κάποιοι άλλοι βάζουν κάτω το σχέδιο και το μελετούν. Αυτός δείχνει ένα παράξενο ενδιαφέρον για όλα αυτά. Συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του στους άντρες που μελετούν το σχέδιο ενώ παράλληλα παίρνει να κουβαλήσει κάτι. Μόνο, που έχοντας την προσοχή του αλλού, παραπατά και πέφτει από ψηλά και σκοτώνεται. Στην επόμενη σκηνή σε ένα σπίτι κάποιοι άνθρωποι περιφέρονται μαυροφορεμένοι και θλιμμένοι και κάτι λένε. Μου άρεσε αρκετά. Ενιωσα πως είχα δει ένα απλό αληθινό δράμα. Ίσως δεν είχα ενδιαφέρον να δω κάτι παραπάνω, ή ίσως απλά επειδή είχα τελειώσει μ’ αυτό που πιάστηκα να κάνω στο καθιστικό, σηκώθηκα κι έφυγα. Ήταν ένα απόσπασμα μιας ιστορίας που για μένα ήταν, λόγω συγκυρίας, αυθύπαρκτο. Απόσπασμα για κάποιον που είδε όλη την ταινία, ολόκληρο για μένα που είδα μόνο αυτό.
Άλλωστε, πού αρχίζει πραγματικά μια ιστορία; Κάθε αφηγητής διαλέγει πού θα την ξεκινήσει. Θα μπορούσε να πάει πιο πίσω ή πιο μπροστά. Το συνολικό αποτέλεσμα, στην δική μου αντίληψη, είναι κατά κάποιον τρόπο περιστασιακό. Το πώς έτυχε να βγει στο συγκεκριμένη στιγμή, μέσα από τις δυνάμεις που συνέπεσαν και το φτιάξαν. Όπως εξίσου περιστασιακή είναι κι η πρόσληψη του καθενός μας, κάθε φορά, ακόμα και για το ίδιο πράγμα.
( Όμως ας μου επιτραπεί εδώ, σαν παρένθεση μια άλλη σκέψη, διαφορετική. Ακόμα κι αυτό το ένα μικρό ή μεγάλο πράγμα (όλη την ζωή του ήρωα ή εκείνο το απόγευμά του) μπορείς να το απλώσεις ή να το μαζέψεις κι ας φανταστούμε ένα γύμνασμα μπορχεσικής διάθεσης: γίνεται να βρεθεί, τάχα, ένας τρόπος να αφηγηθείς ένα ολάκερο βιβλίο σε ένα μοναδικό σεμνό κεφάλαιο; Ή ένα κεφάλαιο σε μια παράγραφο; Μια παράγραφο σε μια μικρή πρόταση; Μια πρόταση σε μια λέξη; Και γίνεται μια λέξη να συρρικνωθεί σε μια συλλαβή ή κι ένα φώνημα ή γράμμα; Και σε ποια μοναδική λέξη θα μπορούσε να χωρέσει πλήρης η Ιλιάδα; Ή και αντίστροφα, γίνεται να βρεθεί ένας τρόπος να αναλύσεις μια παράγραφο σε ένα πολύτομο έργο (και μου έρχεται στο μυαλό το «Βόρεια Βορειοδυτικά» του Μπόρχες, όπου ένα γιγαντώδες έργο περιγράφει απλά την θέση ενός μολυβιού πάνω στο τραπέζι). Διότι σε μια τέτοια φαντασία είναι σαν να έχουμε μια μπίλια η οποία κυλά σε έναν άξονα αφηγηματικής εντροπίας και περιστασιακά (γιατί κι η πιο συνειδητή επιλογή δεν είναι παρά μια περίσταση) τυχαίνει να κάτσει κάπου και να μας δώσει ένα αφηγηματικό αποτέλεσμα.
Όμως, βέβαια, η πιο πάνω σκέψη προϋποθέτει ισότητα στην εξίσωση ενώ αυτό μάλλον δεν είναι το ζητούμενο σε μια σύντομη αφήγηση. Έτσι κλείνω την παρένθεση κι επιστρέφω στον προηγούμενο συλλογισμό. )
Εάν λοιπόν δεν προλαβαίνουμε να γνωρίσουμε τον ήρωα ίσως είναι επειδή δεν θέλουμε να τον γνωρίσουμε. Κι αν δεν μας γίνεται ξεκάθαρο γιατί έκανε αυτό που έκανε, ίσως είναι επειδή μας είναι αδιάφοροι οι ψυχικοί μηχανισμοί που ερμηνεύουν την συμπεριφορά του. Όλα αυτά μπορούν να υπάρχουν ή όχι, μέσα στην σύντομη αφήγηση. Το θέμα είναι πάντα από την μία τί θέλει να πει, και τί λέει, αυτός που ξεκίνησε να αφηγείται κι από την άλλη τί θέλει να ακούσει, αλλά και τί πιστεύει πως ακούει, ο δέκτης, το κοινό.
Έχουν ξεδιαλέξει ο Μπόρχες με τον Κασάρες κάποιες μικρές ιστορίες, ενδεχομένως από μεγαλύτερα έργα, που όμως απανθισμένες στο βιβλίο Σύντομες και Παράξενες Ιστορίες στέκουν επαρκείς και αυθύπαρκτες. Μέσα σε αυτό το βιβλίο, για παράδειγμα, έχουν την εξής καταχώριση, από την πένα του Ζαν Κοκτό την "χειρονομία τού Χάροντα":
Ένας νεαρός Πέρσης κηπουρός είπε στον αφέντη του:
– Σώσε με! Συνάντησα τον Χάρο σήμερα το πρωί. Μου έκανε μια απειλητική χειρονομία. Πώς θα ‘θελα, αυτό το βράδυ, να γινόταν ένα θαύμα και να βρισκόμουν στο Ισπαχάν.
Ο καλοσυνάτος αφέντης τού έδωσε τα άλογά του. Κατά το βράδυ, ο αφέντης συνάντησε τον Χάρο και τον ρώτησε:
– Γιατί, σήμερα το πρωί, κάνατε μιαν απειλητική χειρονομία στον κηπουρό μας;
– Δεν ήταν απειλητική χειρονομία –τού απάντησε– αλλά χειρονομία έκπληξης. Γιατί τον είδα μακριά από το Ισπαχάν, το πρωί, κι εγώ πρέπει να τον πάρω από το Ισπαχάν απόψε βράδυ.
Εδώ δεν ενδιαφέρει ποιος είναι ο Πέρσης κηπουρός ή ο αφέντης του, ούτε καν η όψη του Χάροντα. Το μόνο που ενδιαφέρει είναι η τραγική φάρσα της ζωής και του θανάτου και δέκα σειρές είναι αρκετές.
Για να κλείσω, γιατί βλέπω πως μακρυγόρησα, η βασική δική μου προσδοκία (και όχι τόσο απαίτηση) είναι η ίδια για όλα: απλά να μου αρέσει. Κι αυτό μπορεί να συμβεί για πολλούς λόγους, αν και συνήθως για τους ίδιους γνωστούς, και κάθε φορά μέσα στα πλαίσια της περίστασης δηλ. της συγκεκριμένης χωροχρονικής συγκυρίας.
"Ah," she said, "to come is easy and takes hours; to go is different—and may take centuries."
